سؤال : همانطور كه فرموديد ما معتقديم كه امامت پيشوايی دين و دنياست‏
و اين به دلائلی كه گفته شد خاص حضرت امير است . اما پس چرا بعد از
قتل عثمان وقتی كه خواستند بيعت كنند با حضرت امير ، حضرت مكث كردند
، جای مكث نبود ، بايستی كه خود به خود قبول می‏كردند .
جواب : همين سؤال حضرت عالی در كتاب خلافت و ولايت كه اخيرا منتشر
شده مطرح گرديده است . جواب اين مطلب از خود كلمات اميرالمؤمنين روشن‏
است . وقتی آمدند با حضرت بيعت كنند فرمود : « دعونی و التمسوا غيری‏
فانا مستقبلون امرا له وجوه و الوان » ( 1 ) مرا رها كنيد برويد دنبال‏
كس ديگری كه ما حوادث بسيار تيره‏ای در پيش داريم ( تعبير عجيبی است )
، كاری را در پيش داريم كه چندين چهره دارد يعنی آنرا از يك وجهه‏
نمی‏شود رسيدگی كرد از وجهه‏های مختلف بايد رسيدگی كرد . بعد می‏گويد :
« ان الافاق قد »
پاورقی :
1 - نهج البلاغه فيض الاسلام ، خطبه . 91

اغامت و المحجة قد تنكرت‏» خلاصه راه شناخته شده‏ای كه پيغمبر تعيين كرده‏
بود الان نشناخته شده ، فضا ابر آلود گرديده است . و در آخر می‏گويد و لكن‏
من اگر بخواهم بر شما حكومت كنم « ركبت بكم ما اعلم » آن طوری كه خودم‏
می‏دانم عمل می‏كنم نه آنطور كه شما دلتان می‏خواهد .
اين مطلب نشان می‏دهد كه اميرالمؤمنين اين مطلبی را كه از نظر تاريخی‏
نيز بسيار قطعی است ، كاملا روشن می‏ديده كه الان با زمان بعد از پيغمبر
زمين تا آسمان فرق كرده يعنی اوضاع ، عجيب تغيير كرده و خراب شده است‏
. و اين جمله را امام برای اتمام حجت كامل می‏گويد چون مسئله بيعت كردن‏
قول گرفتن از آنهاست كه پيروی بكنند . مسئله بيعت اين نيست كه اگر شما
بيعت نكنيد من ديگر خلافتم باطل است . بيعت می‏كنند يعنی قول می‏دهند كه‏
تو هر كاری بكنی بما پشت سرت هستيم .
اين مطلب را همه شيعه و سنی نوشته‏اند كه بعد از عمر قضيه شورا كه پيش‏
آمد يكی از شش نفر اعضای شورا علی ( ع ) بود . در اين شورا سه نفر به‏
نفع سه نفر كنار رفتند . زبير به نفع علی ( ع ) كنار رفت ، طلحه به نفع‏
عثمان و سعد و قاص به نفع عبدالرحمن بن عوف . سه نفر ماندند .
عبدالرحمن گفت من خودم داوطلب نيستم . دو نفر باقی ماندند : علی ( ع )
و عثمان . كليد كار افتاد به دست عبدالرحمن ، هر طرف را كه او انتخاب‏
كند همو خليفه است . اول آمد سراغ اميرالمؤمنين ، گفت من حاضرم با تو
بيعت كنم به اين شرط كه به كتاب خدا ، سنت رسول و سيره شيخين رفتار
بكنی . فرمود من حاضرم بپذيرم ولی به كتاب خدا و سنت رسول عمل می‏كنم .
سيره شيخين را كنار گذاشت . بعد رفت سراغ عثمان و همين سخن را

گفت . عثمان گفت بله من حاضرم به كتاب خدا ، سنت رسول و سيره شيخين‏
عمل كنم ، با اينكه به قول آقای محمد تقی شريعتی ، عثمانی كه گفت من به‏
سيره شيخين رفتار می‏كنم اتفاقا به سيره شيخين رفتار نكرد . اگر مقايسه‏
بكنيم ، سيره شيخين هم شبيه‏تر بود چون شيخين تا حد زيادی سيره پيغمبر را
عمل می‏كردند . ولی اميرالمؤمنين برای اينكه اگر الان اين شرط را قبول بكند
انحرافاتی را هم كه در دوره شيخين پيدا شده امضا كرده است و ديگر
نمی‏تواند با آنها مبارزه كند ، آن شرط را نمی‏پذيرد . مثلا مسئله تفاضل‏
يعنی از بين بردن تساوی و فرق گذاشتن ميان مهاجرين و انصار و غير اينها
در زمان عمر تأسيس شد و اميرالمؤمنين با آن سخت مخالف بود . اگر
می‏گفت من به سيره شيخين عمل می‏كنم مجبور بود آنچه را كه در زمان عمر
پيدا شده تثبيت كند و حال آنكه نمی‏خواست تثبيت كند . دروغ هم كه‏
نمی‏خواست بگويد كه امروز بگويد عمل می‏كنم و فردا زيرش بزند . اين بود
كه گفت نمی‏خواهم .
بنابراين وقتی كه علی ( ع ) بعد از عمر حاضر نيست به مردم بگويد كه من‏
به سيره اين دو خليفه كه انحرافات زمان آنها خيلی كمتر بود عمل می‏كنم ،
[ طبيعی است كه ] بعد از عثمان كه اوضاع به كلی دگرگون شده بود و به قول‏
خودش آينده داشت چندين چهره نشان می‏داد و مردم نيز می‏خواستند كه علی (
ع ) آن طوری كه آنها دلشان می‏خواهد عمل كند ، به ايشان بگويد كه من اگر
حكومت را در دست بگيرم ، آن طوری كه خودم می‏فهمم عمل می‏كنم نه آن‏
گونه‏ای كه شما دلتان بخواهد . پس [ اين سخنان اميرالمؤمنين ] نه معنايش‏
اين بود كه حضرت [ حكومت را ] رد كرد بلكه می‏خواست

اتمام حجت كامل كرده باشد .
سؤال : ما می‏بينيم در خود قرآن تأكيد زيادی شده بر اتحاد . با توجه به‏
اهميت مسئله امامت و حضرت امير ، چطور شده كه اين موضوع در قرآن به‏
طور صريح ذكر نشده و چرا خود پيغمبر در مواقع متعددی اين موضوع را بيان‏
نفرمودند ؟
جواب اين دو مطلب است . يكی اينكه چرا اين موضوع در قرآن به طور
صريح ذكر نشده و ديگر اينكه آيا پيغمبر اكرم اين موضع را در مواقع متعددی‏
بيان فرمود يا نه ؟ و همچنين آيا قرآن كريم اين موضوع را در جاهای مختلف‏
ذكر كرده است يا نه ؟ در مورد مطلب دوم ، حرف ما همين است كه اين‏
مسئله يك مسئله تاريخی است . حتی بسياری از اهل تسنن قبول دارند كه‏
پيغمبر اكرم اين مطلب را در جاهای متعدد بيان كرده است . تنها در غدير
خم نبوده و اين را در كتابهای امامت نوشته‏اند . جمله : « انت منی‏
بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی » را حضرت در [ جريان ] تبوك‏
فرمود . و يا جمله : « لا عطين الراية غذا رجلا يحب الله و رسوله و يحبه‏
الله و رسوله » را كه مقام علی ( ع ) را تثبيت می‏كند ، حضرت در خندق‏
بيان نمود . حتی در اوايل بعثت بود كه خطاب به قريش فرمود : هر كس از
شما اول كسی باشد كه با من بيعت می‏كند ، او وصی و وزير ( و حتی وصی و
وزير و خليفه ) من خواهد بود [ و چنين شخصی علی ( ع ) بود ] .
قرآن هم همينطور است ، در يك جا و دو جا نيست . تنها مسئله‏ای كه‏
هست و اتفاقا اين نيز در كتاب خلافت و ولايت طرح شده ، اينست كه چرا
قرآن كريم اسم نبرده است ؟ چون به عقيده ما كه قائليم در قرآن تحريفی‏
صورت نگرفته يعنی چيزی از آن كم و يا

بدان افزوده نشده است ، هيچگاه اسم حضرت علی به صراحت نيامده بوده‏
است .
برای اين مسئله دو جهت بيان كرده‏اند . يكی كه در همين كتاب آقای محمد
تقی شريعتی آنرا خوب توضيح داده‏اند اينكه قرآن يك راه و روشی دارد و آن‏
اينست كه در موضوعات هميشه می‏خواهد مطلب را به صورت اصل بيان كند نه‏
به صورت فردی و شخصی ، و اين خودش يك مزيتی است در قرآن . مثلا در
مسئله « اليوم اكملت لكم دينكم »كفار به اين دليل مأيوس شدند كه هميشه‏
می‏گفتند تا اين ( پيغمبر ) هست نمی‏شود كاری كرد ، وقتی بميرد ديگر تمام‏
می‏شود . اين ، آخرين نقطه اميد مخالفين پيغمبر بود . وقتی كه ديدند
پيغمبر اكرم تدبير بقاء امت را هم كرد كه بعد از من تكليف چيست ،
مأيوس شدند .
مطلب ديگر كه اين را نيز سنيها هم نوشته‏اند اينكه پيغمبر اكرم در
روزهای آخر عمرش آن نگرانی « و اخشون »را كه در آيه قرآن هست داشت‏
يعنی نگرانی از وضع آينده امت را از داخل امت داشت . حديثی را كه نقل‏
می‏كنم سنيها هم نقل كرده‏اند كه ابو مذيهبه غلام عايشه می‏گويد در شبهای آخر
عمر پيغمبر اكرم نيمه‏های شب بود كه ديدم پيغمبر ( ص ) از اتاق خودش‏
تنها بيرون آمد . هيچكس بيدار نبود . رفت به طرف بقيع . من چون ديدم‏
پيغمبر تنها دارد می‏رود با خودم گفتم پيغمبر را تنها نگذارم . [ چنان‏
حركت می‏كردم كه ] از دور شبح پيغمبر را می‏ديدم . ديدم كه برای اهل بقيع‏
استغفار كرد . بعد جمله‏هايی فرمود كه مضمونش اينست : شما رفتيد و چه‏
خوش رفتيد و به سعادت رسيديد . فتنه‏هايی روی آورده است : « كقطع الليل‏
المظلم » مانند پاره‏های شب تاريك اين نشان

می‏دهد كه پيغمبر اكرم برای بعد از خودش فتنه‏هايی را پيش بينی می‏كرد كه‏
مسلما يكی از آنها همين بوده است .
اين مطلب [ كه چرا قرآن اين موضوع را به اسم بيان نكرده است ] را
اينطور پاسخ می‏گويند كه اولا بنای قرآن بر اينست كه مسائل را به صورت‏
اصل بيان بكند و ثانيا پيغمبر اكرم يا خدای تبارك و تعالی نمی‏خواست در
اين مسئله‏ای كه بالاخره هوا و هوسها دخالت می‏كند ، مطلبی به اين صورت‏
طرح شود گو اينكه [ صورت طرح شده را هم ] اينها آمدند به صورت توجيه و
اجتهاد و اين حرفها گفتند كه نه ، مقصود پيغمبر چنين و چنان بوده است .
يعنی اگر آيه‏ای هم به طور صريح [ در اين خصوص وجود داشت ، باز آنرا
توجيه می‏كردند ] . پيغمبر ( ص ) در گفتار خودش به طور صريح گفت :
« هذا علی مولاه » ديگر از اين صريحتر چه می‏خواهيد ؟ ! ولی خيلی فرق است‏
ميان گفتار پيغمبر با اين صراحت را زمين زدن و آيه قرآن را با وجود كمال‏
صراحت اسمی در آن ، همان روز اول بعد از وفات پيغمبر زمين زدن . و لهذا
من اين جمله را در مقدمه آن كتاب ( خلافت و ولايت ) نقل كرده‏ام كه يك‏
يهودی در زمان حضرت امير می‏خواست عموم مسلمين را سر كوفت بدهد به‏

دستوری بود كه از پيغمبر ما رسيده بود . ولی شما هنوز پايتان از آب دريا
خشك نشده بود كه از پيغمبرتان خواستيد كه همان اصل اول توحيدتان را زير
پا بگذاريد ، گفتيد برای ما بتی بساز مثل اينها . پس خيلی تفاوت است‏
ميان آنچه برای ما رخ داد [ و آنچه برای شما رخ داد ] . و [ به عبارت‏
ديگر ] ما درباره خود پيغمبر اختلاف نكرديم بلكه درباره اين اختلاف كرديم‏
كه مفهوم و مفاد دستور پيغمبر چيست . اين خيلی فرق دارد كه كاری كه به‏
هر حال آنرا انجام می‏دادند توجيهش در خارج اينطور باشد ( نه اينكه در
واقع اينطور بود ) كه بگويند [ آنها كه مرتكب اين خطا شدند ] خيال‏
می‏كردند مقصود پيغمبر اين بوده و در نتيجه گفته پيغمبر را به اين صورت‏
توجيه كردند و يا اينكه بگويند نص آيه قرآن را با اين صراحت را كنار
گذاشتند يا قرآن را تحريف كردند .
سؤال : سؤالی را كه اقای دكتر . . . مطرح كردند ، به اين صورت مطرح‏
می‏كنم كه درست است كه در قرآن بايد اصل گفته شود ولی اصل جانشينی و
حكومت در اسلام كه مسلما خيلی اهميت دارد می‏بايست نه به عنوان اينكه [
قرآن ] اسمی آورده باشد بلكه به عنوان دستور العمل خيلی تصريح می‏شد و مثلا
وحی می‏شد به پيغمبر كه تو بايد جانشينت را تعيين بكنی و او نيز جانشين‏
بعد را و همينطور تا آخر ، يا انتخاب جانشين با مشورت باشد يا به صورت‏
انتخاب باشد . يعنی دستور العمل جانشينی ، برای اسلام كه دينی بود كه‏
می‏بايست حكومت می‏كرد و حاكم لازم داشت ، مسئله ساده‏ای نبود كه به حال‏
خودش رها بشود و تصريح نشود . قضيه اين نيست كه اسم حضرت علی آورده‏
بشود يا آورده نشود ، بلكه با توجه به اينهمه اختلاف كه درباره نحوه‏
جانشينی و حكومت هست ، بايد

دستور العملی تعيين می‏شد كه ای پيغمبر ! بر توست كه جانشين خودت را
تعيين كنی . حالا ممكن بود راجع به اينكه جانشين كيست تفسيرات مختلف‏
كنند ولی اين ديگر قطعی بود كه جانشين را پيغمبر خودش تعيين كرده بود و
به عهده مشورت مسلمين نبود . همچنين آيا جانشين پيغمبر بايد خليفه بعدی‏
يا امام بعدی را تعيين می‏كرد يا بايد يك عده‏ای انتخاب می‏كردند يا
مشورت می‏كردند ؟ اين قضيه از نظر قرآن آنطور كه من می‏دانم مبهم مانده و
به هر حال در اين مورد دستور العمل تصريح شده‏ای نداريم .
دوم آنكه من چندی پيش كتابی راجع به حكومت در اسلام خواندم . در آن‏
كتاب نقل قولهای زيادی از خود حضرت علی و ديگران شده بود كه اين امر [
يعنی خلافت ] امری است مربوط به مسلمين و مسلمين بايد نظر بدهند ، اهل‏
حل و عقد بايد نظر بدهند ، امر خلافت امر من نيست ، آنها بايد مشورت‏
كنند و نظر و رأی بدهند . و دلائل خيلی زيادی جمع كرده بود در تأييد اينكه‏
مسئله حكومت در اسلام يك امر انتخابی است و نه اينكه يك فرد جانشين‏
خودش را تعيين كند . خواستم ببينم راجع به اين گفته‏ها چه نظری هست ؟
سوم اينكه به فرض كه اين دوازده امام به عنوان جانشين يكی بعد از
ديگری تعيين شده‏اند ( حالا يا به وحی خدايی و يا به صورت ديگر ) ، تكليف‏
قطعی به عنوان يك اصل انتخاب و تعيين جانشين ( و نه شكل انتخاب ) برای‏
هميشه جامعه اسلامی چگونه است يعنی آيا از پيش گفته بودند كه بر طبق وحی‏
خدايی فقط دوازده امام با اين خصوصيات كه معصومند و . . . می‏آيند و بعد
از آن در دوره غيبت مثلا بايد به صورت انتخاب باشد ؟ آيا اينها تصريح‏
شده ؟ اين استنباط خود ماست كه چون اكنون امام دوازدهم حضور

ندارد ، می‏گوئيم بايد [ در رأس حكومت ] مجتهد جامع الشرائط باشد يا
نباشد . ولی قرآن بايد يك دستور العمل اساسی برای مسلمين بدهند كه [ پس‏
از پيغمبر ابتدا ] عده‏ای را كه معصومند اختصاصا بر شما حاكم می‏كنيم ، بعد
از آن شما بايد به مشورت خودتان [ كسی را انتخاب كنيد ] يا فقيه شما
حكومت بكند . اين قضيه هم بعد از امام يازدهم لا ينحل می‏ماند و باز دچار
اشكالات و اختلاف نظرهای بسيار است . اين مسئله به چه صورت از نظر ما
شيعه حل می‏شود ؟
جواب : مقداری از اينها را ما در جلسات پيش عرض كرديم . باز شما
مسئله را گردانديد تنها به مسئله حكومت . اين را ما در هفته‏های پيش‏
عرض كرديم كه مسئله حكومت غير از مسئله امامت است و از نظر شيعه‏
مسئله حكومت در زمان امام نظير مسئله حكومت است در زمان پيغمبر ، يعنی‏
حكم استثنايی دارد . همان طور كه در زمان پيغمبر اين مسئله مطرح نيست كه‏
با وجود پيغمبر تكليف مسئله حكومت چيست ، با فرض وجود و حضور امام در
سطحی كه شيعه بدان قائل است نيز مسئله حكومت يك مسئله فرعی و طفيلی‏
است . اگر بخواهيم مسئله حكومت را به طور مجزا مطرح بكنيم مسئله‏
عليحده‏ای است كه در زمان عدم وجود امام ( كه چنين زمانی نداريم ) يا عدم‏
حضور امام مطرح است و البته يك مسئله اساسی هم هست . و لهذا ما منكر
« امرهم شوری بينهم »نيستيم اما « امرهم شوری بينهم »در كجا ؟ آيا در
امری كه نصی از قرآن رسيده و تكليفش روشن است ؟ در آنها كه نيست ،
بلكه در مواردی است كه مربوط به حكمی از احكام الهی نيست و دستوری‏
درباره‏اش نرسيده است .
اما آن قضايايی كه فرموديد در كتاب " حكومت در اسلام " نوشته شده .
البته من استقصای كامل نكرده‏ام . متأسفانه در آن كتاب

ضميمه می‏كرد ، هيچگاه آن معنا و مقصود از آن پيدا نمی‏شد . به علاوه قسمت‏
عمده آن همان مسائلی است كه مربوط به زمان حضور امام ، و امامت نيست .
در چيزهايی كه مربوط به زمان حضور امام نباشد كسی بحثی ندارد

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: