اين موضوع را نمی‏پسندند و موضوعات ديگری را پيشنهاد می‏كنند ، چون شب‏
اول است مانعی ندارد از فردا شب موضوع را عوض كرده و موضوع ديگری را
مطرح می‏كنيم . آن موضوعی كه به نظر بنده رسيده مسئله " مقتضيات زمان "
است كه مسئله مهمی است و البته بيشتر طبقه تحصيل كرده و دنيا ديده‏
درباره اين مطلب سؤال می‏كنند . من خودم از اينكه بيشتر با اين طبقات‏
تماس دارم و برخوردهای زيادتری دارم احساس می‏كنم كه اين يك عقده روحی‏
عجيبی است كه آيا انسان می‏تواند مسلمان باشد و در عين حال خودش را با
مقتضيات زمان تطبيق دهد يا نه ؟ گاهی می‏پرسند اساسا با توجه به اينكه‏
مقتضيات زمان تغيير می‏كند چگونه می‏شود انسان ديندار بماند ، چون لازمه‏
دينداری اينست كه انسان خودش را در مقابل مقتضيات زمان نگاه دارد و
مقتضيات زمان تغيير می‏كند و چاره‏ای نيست . گاهی از كيفيتش سؤال می‏كنند
كه چه جور بايستی انسان خودش را تطبيق بدهد . يك عده می‏گويند انطباق‏
پيدا كردن ، ضد دين و مذهب است ، يك عده هم اين موضوع را بهانه قرار
داده و عليه دين تبليغ می‏كنند ، می‏گويند به همين دليل انسان نبايد پايبند
به دين باشد چون دين مانع تجدد و مانع نوخواهی و پيشروی است و انسان اگر
بخواهد در اين دنيا ترقی داشته باشد بايد طرفدار تجدد و نوخواهی و دشمن‏
كهنه باشد پس به همين دليل انسان نبايد ديندار باشد .
ممكن است بعضی به اهميت اين موضوع پی نبرند اما بدانند اگر اين مسأله‏
برای خودشان مطرح نيست برای بچه‏هايشان مطرح است و اگر برای فرزندانشان‏
هم امروز مطرح نيست دو روز

ديگر مطرح خواهد شد . پس خوب است كه ما اين مسأله را بشكافيم و ببينيم‏
نظر اسلام راجع به " مقتضيات زمان " چيست و اصلا منطق چه اقتضا می‏كند
كه وقتی فردا با افرادی مواجه شديم كه می‏گويند بايد با زمان پيشروی كرد و
دائما به روحانيون می‏گويند خودتان را با زمان تطبيق بدهيد آيا پيشنهادشان‏
صحيح است يا نه ؟
اين موضوع به نظر من ارجح آمد كه چند شبی روی آن بحث بكنيم . البته‏
موضوعات زيادی در ضمن اين موضوع پيش می‏آيد كه بايد بحث كنيم . مثلا يك‏
بحثی است راجع به " اخلاق " . يك عده می‏گويند اخلاق نسبی است ، و اين‏
موضوع " نسبيت اخلاق " در نوشته‏ها بسيار به چشم می‏خورد . می‏گويند اخلاق‏
خوب و بد به طور مطلق نداريم . يعنی اينكه اخلاق خوب هميشه خوب است و
اخلاق بد هميشه بد است ، اينطور نيست ، بعضی از اخلاقيات برای مردم‏
معينی و در زمان معينی خوب است و برای ديگران بد . اخلاق يك امر نسبی‏
است ، اخلاقی وجود ندارد كه برای همه مردم و در همه زمانها خوب باشد .
يك مسأله ديگر كه باز به همين مناسبت بايد روی آن بحث كرد بحثی است‏
راجع به زيربنای تاريخ ، و ماركسيست و غير ماركسيست در اين زمينه‏
نظرياتی دارند و ما ناچاريم در ضمن مباحث خود از آن بحث كنيم .
برای اينكه مفهوم اين آيه روشن بشود يك مطلب را در نظر بگيريد :
انسان زندگی اجتماعی دارد يعنی بايد با اجتماع زندگانی بكند و الا منقرض‏
می‏شود . ولی انسان ، تنها موجودی

نيست كه بايد زندگی اجتماعی داشته باشد . در ميان حيوانات هم بسياری‏
وجود دارند كه زندگی اجتماعی دارند . مقصود اين نيست كه آنها فقط با هم‏
هستند چون صرف باهم بودن زندگی اجتماعی نيست . مثلا آهوها با هم به طور
دسته و گله زندگی می‏كنند ، باهم چرا می‏كنند ، با هم حركت می‏كنند ، ولی‏
زندگی اجتماعی ندارند ، زيرا در ميان آنها تقسيم كار و تقسيم مسؤوليت و
تشكيلات وجود ندارد . زندگی اجتماعی يعنی زندگی‏ای كه در آن تقسيم كار و
تقسيم مسئوليت و نظم و تشكيلات وجود داشته باشد . بعضی از حيوانات‏
واقعا زندگی اجتماعی و تشكيلاتی دارند ، در زندگی آنها تقسيم كار هم وجود
دارد ، همينجور كه افراد بشر كارها را تقسيم كرده‏اند و توليد و توزيع‏
دارند يعنی مايحتاج خودشان را توليد می‏كنند و بعد روی حساب معينی تقسيم‏
می‏كنند ، آنها هم توليد و توزيع دارند ، توليدهای فنی می‏كنند .
در چند سال پيش كتابی منتشر شد كه بسيار كتاب خوبی بود و من در
نوشته‏هايم به آن كتاب استناد كرده‏ام به نام " و راز آفرينش انسان "
كه نويسنده آن يك پروفسور آمريكائی است و به فارسی ترجمه شده . در آن‏
كتاب نوشته است : " بسياری از حشرات كوچك هستند مانند بعضی از
مورچگان كه اينها كشت و دامداری دارند . بعضی از حشرات ، حشرات ديگر
را كه مايعی نظير شير در پستان دارند اهلی می‏كنند و در مقابل از شير آنها
استفاده می‏كنند و شيرها را در ميان خودشان تقسيم می‏كنند " . همينطور كه‏
در ميان افراد بشر تشكيلات هست آنها هم تشكيلات دارند ، فرمانده دارند ،
فرمانبر دارند ، سرباز دارند . كتابهائی كه

راجع به اين نوع حشرات نوشته شده قابل ملاحظه است . پس تنها موجودی كه‏
زندگی اجتماعی دارد انسان نيست ، خيلی از حيوانات هم هستند .
ولی يك تفاوت كلی وجود دارد . مطالعات علمی دانشمندان نشان می‏دهد
موجوداتی كه مانند انسان زندگی اجتماعی دارند از وقتی كه پا به دنيا
گذاشته‏اند همين تشكيلات را داشته‏اند و تا امروز هم عوض نشده است يعنی‏
برعكس تاريخ تمدن بشر كه ادوار زيادی دارد مثلا می‏گوئيم انسان عهد جنگل ،
انسان عهد حجر ، انسان عهد آهن ، عهد بخار و بعد هم عهد اتم ، حيوانات‏
اينجور نيستند ، هر نوع از انواع حيوانات يك نوع زندگی دارد ، زندگی‏
يك نوع متطور و متكامل نمی‏شود مگر آنكه خود نوع عوض شود و نوع ديگری‏
جای آن را بگيرد و به عبارت ديگر حيوان در زندگی خود ابتكار و خلاقيت‏
ندارد ، نمی‏تواند وضع و طرز زندگی خود را عوض كند و شكل ديگر و تازه‏تر
به آن بدهد ، برخلاف انسان كه دارای چنين قدرت خلاقه و ابتكاری هست .
برای حيوان تجدد و نوخواهی وجود ندارد ولی برای انسان وجود دارد . حال‏
چرا ؟ دليلش « انا عرضنا الامانه علی السموات ». . . است . دليلش‏
اينست كه انسان فرزند بالغ و رشيد خلقت است ، انسان فرزندی است كه‏
خلقت ، حمايت و سرپرستی مستقيم خود را از روی او برداشته و او را از
نعمت آزادی و اختيار و ابتكار و استعداد مسؤوليت برخوردار كرده است ،
پيمودن راه تكامل را برعهده خودش گذاشته است . انسان به حكم : « و خلق‏
الانسان ضعيفا »از لحاظ " فعليت " از همه حيوانات ناتوان‏تر پا به‏
هستی

می‏گذارد ، و از لحاظ استعداد و راهی كه می‏تواند با قدم آزاد خود طی كند
از همه كاملتر و مجهزتر به دنيا می‏آيد . به انسان قوه انتخاب و كشف و
ابتكار و خلاقيت داده شده است . انسان قادر است شكل توليد و توزيع‏
مايحتاج خود را عوض كند ، ابزارها و وسايل نوتر و بهتر از پيش اختراع‏
نمايد ، سيستم زندگی خود را عوض كند ، در روابط اجتماعی خود و در طرز
تربيت و اخلاق خود تجديد نظر نمايد ، محيط را و زمين را و زمان را به نفع‏
خود تغيير دهد ، شرايط و اوضاع و احوال اجتماع خود را عوض نمايد .
اينست كه مقتضيات زمان برای انسان وضع متغيری دارد و برای حيوان وضع‏
ثابتی دارد .
از همين جا اين مسأله پيش می‏آيد كه اسلام به عنوان يك دين و يك آئين‏
و به عنوان يك قانون زندگی با مقتضيات متغير زمان چه می‏كند ؟ آيا نظر
اسلام اينست كه بايد با مقتضيات زمان نبرد كرد و در حقيقت جلو قدرت‏
خلاقه و نيروی ابتكار بشر را گرفت و نگذاشت محيط و زمين و زمان را عوض‏
كند ؟ يا برعكس نظر اسلام اينست كه بايد تسليم زمان و مقتضيات زمان شد
؟ و يا نظر سومی در كار است و لااقل توضيح و تفصيلی در ميان است ؟ به هر
حال مسأله اسلام و مقتضيات زمان از اينجا آغاز می‏شود كه در جلسات آينده‏
درباره آنها بايد بحث كنيم .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: