هميشه مذهب در جهان بوده است ، اعم از مذهب توحيد و يا مذهب شرك و
يا هر دو . در اينكه آيا مذهب شرك تقدم داشته بر مذهب توحيد و يا بر
عكس ، مذهب توحيد بر مذهب شرك تقدم داشته است ، علمای جامعه‏شناسی‏
نظرهای مختلف داده‏اند ، غالبا گفته‏اند اول مذهب شرك وجود داشته و
مذهب تدريجا تكامل يافته و به توحيد رسيده است، و برخی برعكس گفته‏اند.
روايات دينی ، بلكه برخی از اصول دينی ، نظر دوم را تأييد می‏كند . اما
اينكه به هر حال چرا مذهب شرك پديد آمده است ، آيا واقعا مذهب شرك‏
برای توجيه مظالم و تبعيضات وسيله ستمگران تاريخ اختراع شده يا علت‏
ديگر دارد ، محققان علل ديگری ذكر می‏كنند و به اين سادگی نمی‏توان قبول‏
كرد كه شرك مولود تبعيضات اجتماعی است . تحليل مذهب توحيد به عنوان‏
اينكه توجيهی است برای خواسته‏های طبقات محروم ضد تبعيض و طرفدار
برادری و برابری و يگانگی ، از اين هم غيرعالمانه‏تر است و بعلاوه با
مبانی اسلامی به هيچ وجه سازگار نيست .
بيان گذشته ، پيامبران راستين خدا را به صورت " تبرئه شدگان ناكام "
در می‏آورد ، ناكام از آن جهت كه در برابر باطل شكست خورده و در طول‏
تاريخ مغلوب بوده‏اند ، مذهبشان نتوانسته در متن جامعه نفوذ كند و سهم‏
قابل توجهی لا اقل در حد مذهب حاكم و باطل به خود اختصاص دهد ، نقشی جز
اعتراض و انتقاد به مذهب حاكم نتوانسته ايفا كند ، و اما " تبرئه شده‏
" از آن جهت كه بر خلاف ادعای ماديون ، در قطب استثمارگران و
چپاولگران قرار نداشته و عامل توقف و ركود نبوده‏اند ، جهت‏گيری آنها به‏
سود آن طبقه نبوده ، بر عكس ، در قطب مستضعفان و استثمار شدگان جای

داشته ، درد آنها را چشيده و از ميان آنها برخاسته‏اند و به سود آنها و در
جهت احقاق حقوق از دست رفته آنها كوشا بوده‏اند .
پيامبران راستين همچنانكه از نظر روح دعوت و رسالتشان كه همان‏
جهت‏گيری و جبهه گيری آنان است تبرئه می‏شوند ، از جنبه ناكامی‏شان نيز
كاملا تبرئه می‏گردند ، يعنی آنها مسؤول ناكامی خود نيستند ، زيرا " جبر
تاريخ " ناشی از مالكيت اختصاصی ، جبرا و قهرا جامعه را به دو نيم كرد
: نيم استثمارگر و نيم استثمار شده ، نيم استثمارگر كه مالك توليدات‏
مادی بود قهرا مالك توليدات معنوی هم بود ، و با جبر تاريخ كه همان قضا
و قدر است در تعبير مادی‏اش ، قضا و قدری كه خدايش نه در آسمان بلكه در
زمين ، خدايش نه مجرد بلكه مادی ، يعنی همان قدرت حاكمی كه نامش‏
زيربنای اقتصادی جامعه و شاه‏فنرش " ابزار توليد " است ، نمی‏توان پنجه‏
افكند ، پس پيامبران مسؤول ناكامی خود نبوده‏اند .
ولی ضمن اينكه با بيان گذشته ، پيامبران راستين تبرئه می‏شوند ، نظام‏
راستين هستی كه گفته می‏شود نظام " خير " است ، نظام " حق " است ،
خير بر شر غلبه دارد ، تخطئه می‏شود . الهيون كه با ديده خوشبين به نظام‏
می‏نگرند ، ادعا می‏كنند كه نظام هستی نظام راستين است ، نظام حق است ،
نظام خير است ، شر و باطل و ناراستی وجود عرضی و طفيلی و موقت و غير
اصيل دارد ، آن كه محور و مدار نظام هستی يا نظام اجتماعی بشر است ، "
حق " است :
« فاما الزبد فيذهب جفاء و أما ما ينفع الناس فيمكث فی الأرض »( 1
) .
پاورقی :
. 1 رعد / . 17

و گفته می‏شود در مبارزه حق و باطل ، حق پيروز است :
« بل نقذف بالحق علی الباطل فيدمغه فاذا هو زاهق »( 1 ) .
و گفته می‏شود دست تأييد خداوند پشت سر پيامبران راستين است :
« إنا لننصر رسلنا و الذين امنوا فی الحيوش الدنيا و يوم يقوم الأشهاد
( 2 ) .
و لقد سبقت كلمتنا لعبادنا المرسلين . إنهم لهم المنصورون . وإن جندنا
لهم الغالبون ». . . ( 3 )
ولی با بيان گذشته اين اصول مورد ترديد قرار می‏گيرد . با بيان گذشته هر
چند پيامبران و رسولان و ساير مصلحان گذشته تاريخ تبرئه می‏شوند ، اما خدای‏
پيامبران تخطئه می‏شود .
راستی مشكله‏ای است . از طرفی قرآن نوعی ديد خوشبينانه به جريان كلی‏
جهان می‏دهد . قرآن اصرار می‏ورزد كه " حق " را محور هستی و محور زندگی‏
اجتماعی انسان معرفی نمايد . حكمت الهی نيز روی اصول ويژه خود مدعی است‏
كه همواره خير بر شر و حق بر باطل می‏چربد ، شر و باطل وجودهای عرضی و
طفيلی و غيراصيل‏اند .
از طرف ديگر ، مطالعه و مشاهده تاريخ گذشته و حال نوعی
پاورقی :
. 1 انبياء / . 18
. 2 غافر / . 51
. 3 صافات / 171 - . 173

بدبينی به نظام جاری ايجاد می‏كند و اين تصور را به وجود می‏آورد كه نظريه‏
كسانی كه مدعی هستند سراسر تاريخ " فجايع " و مظالم و حق‏كشی و بهره‏كشی‏
است ، بيجا نيست .
چه بايد گفت ؟ آيا ما در فهم نظام هستی و نظام اجتماعی انسان اشتباه‏
می‏كنيم ، يا در اين اشتباه نمی‏كنيم ، در فهم مقاصد قرآن اشتباه می‏كنيم كه‏
فكر می‏كنيم نظر قرآن به هستی و به تاريخ خوشبينانه است ، يا در هيچكدام‏
اشتباه نمی‏كنيم و اين تناقض ميان واقعيت و قرآن وجود دارد و غيرقابل حل‏
است ؟
ما اين شبهه را تا آنجا كه به نظام هستی مربوط می‏شود در كتاب عدل الهی‏
طرح كرده و به لطف خدا آن را حل كرده‏ايم و آنچه به جريان تاريخ و زندگی‏
اجتماعی بشر مربوط می‏شود در يكی از بحثهای آينده تحت عنوان " نبرد حق و
باطل " طرح خواهيم كرد و با عنايت حق نظر خود را در حل اين شبهه بيان‏
خواهيم كرد . خرسند خواهيم شد اگر صاحبنظران نظر خود را در اين مسأله‏
مستدلا ابراز دارند ( 1 ) .
پاورقی :
. 1 نقل از جامعه و تاريخ ص 185 - . 217

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: