كتاب حاضر مشتمل است بر مباحثی منتخب از آثار استاد شهيد آية الله‏
مطهری كه وجه مشترك آنها اين است كه همه آنها نقد انديشه‏های روشنفكران‏
مسلمان پيرامون مسائل اسلامی است و طی آن لغزشهای فكری آنان كه غالبا
ناشی از كم اطلاعی آنها از معارف اسلامی بوده آشكار گرديده است . اين‏
كتاب شامل هفت بخش می‏باشد . بخش اول را انتقاد استاد از برداشت غلط
برخی روشنفكران مسلمان از معجزه ختميه تشكيل می‏دهد . در اين بخش ، اين‏
نظريه كه معجزه پيغمبر اسلام تنها قرآن می‏باشد و رسول اكرم معجزه‏ای غير از
قرآن نداشته است به نحو عالمانه ابطال گرديده است . " نقدهايی از
استاد شهيد بر آثار دكتر شريعتی " بخش دوم اين كتاب می‏باشد و در آن ،
بخشی از كتاب " اسلام شناسی " و كتاب " از كجا آغاز كنيم ؟ " مورد
نقد قرار گرفته است . نظر به اظهار نظرهايی كه در مورد نشر اين گونه‏
نوشته‏های استاد شده است ، در اينجا توضيحی لازم به نظر می‏رسد :
برخی گفته‏اند نشر اين گونه نوشته‏ها از استاد مانند آن است كه متفكری‏
را با لباس زير از خانه بيرون بكشند و اگر استاد حضور

داشتند به اين نحو منتشر نمی‏كردند ، بنابراين نشر اين نوشته‏ها مصلحت‏
نيست . در پاسخ می‏گوييم بديهی است كه اگر استاد حضور می‏داشتند اين گونه‏
نوشته‏های ايشان به نحو تكميل شده ارائه می‏شد و ای بسا كه در برخی موارد
لحن آنها نيز ملايمتر می‏شد زيرا اينها را استاد برای خود نوشته‏اند ، ولی‏
سخن در اين است كه اكنون كه استاد حضور ندارند چه بايد كرد ؟ آيا بايد
با چاپ نكردن اين مطالب موجب نابودی تدريجی آنها شد ، و يا بايد در
اين نوشته‏ها دست برد و آنها را مطابق ميل خود نمود ؟ بديهی است كه هر
دو راه باطل است ، راه صحيح آن است كه اينها عينا و بدون هرگونه دخل و
تصرفی چاپ شود . اظهار نظر درباره نشر يا عدم نشر اين نوشته‏ها بستگی‏
زيادی به اين دارد كه ما برای استاد مطهری چه رتبه و درجه‏ای از تفكر و
اسلام شناسی قائل هستيم ، اگر آن رتبه و درجه‏ای را قائل باشيم كه امام‏
رضوان الله عليه قائل بود ، از نشر و در اختيار عموم قرار دادن حتی يك‏
اظهار نظر ايشان در حاشيه يك كتاب نيز دريغ نمی‏ورزيم ، اما اگر آن حكيم‏
فرزانه را چيزی در حدخود بدانيم و بگوييم ما هم يادداشتهای زيادی داريم‏
ولی نيازی به چاپ آنها نيست ، آن گونه اظهار نظر در اين باب نيز غير
معقول به نظر نمی‏رسد .
حقيقت اين است كه عشق و علاقه به يك چيز ، انسان را در آن مورد كور و
كر می كند . برخی از شيفتگان مرحوم دكتر شريعتی به گونه‏ای می‏باشند كه اگر
فرضا خود آن مرحوم در اين دنيا ظاهر شود و اعتراف به اشتباه برداشتهای‏
خود از اسلام نمايد باز هم قبول نمی‏كنند ، آنها به چيزی خو كرده‏اند و
نمی‏توانند از آن جدا شوند ، اگر يادداشتهای استاد شهيد مطابق ميل آنها
بود ايرادی به نشر آن نمی‏گرفتند و نه تنها آن را به لباس زير تشبيه‏
نمی‏كردند ، بلكه زيباترين لباس می‏دانستند ، و دليل آن اين است كه در
مواردی كه يادداشتهای استاد مطابق ميل آنها بوده ، برای اثبات مدعای خود
بدان استناد جسته‏اند ، و اكنون نيازی به بسط مطلب و ذكر نام اشخاص و
موارد مورد نظر نيست .
اما در خصوص اظهار نظر درباره آثار مرحوم دكتر ، متأسفانه

طرفداران متعصب ايشان كه گاه دشمنان مغرض نيز داخل می‏شده‏اند ، مايل به‏
ايجاد جوی بوده‏اند كه كسی جرئت اظهار نظر درباره آثار آن مرحوم را
نداشته باشد و نا آگاهانه ضربه به آن مرحوم زده‏اند . از اشتباهات گروه‏
نادان فرقان همين بود كه فكر می‏كرد استاد مطهری در صدد آن است كه نام و
ياد و آثار دكتر را از صحنه روزگار محو نمايد ، در حالی كه از يادداشتهای‏
استاد چنين بر می‏آيد كه ايشان می‏خواسته‏اند با نشان دادن نقاط مثبت و
نقاط منفی آثار و جدا كردن و بلكه پوشاندن اشتباهات ايشان ( خصوصا با
توجه به وكالتی كه آن مرحوم در اواخر عمر برای اصلاح آثارش داده بود )
آثار وی را قابل استفاده برای عموم نمايد و همگان را از سردرگمی نجات‏
بخشد .
در سالهای اخير نيز تفكری ترويج شده است كه نتيجه آن اين است كه اصولا
اظهار نظر در اين باره كه انديشه‏های كسی مطابق اسلام هست يا نه ، كار
غلطی است ، هر كس با توجه به علوم و معارف خود برداشتی از اسلام دارد و
همان برای او اسلام است و ديگری حق انتقاد به او را ندارد زيرا علوم و
معارف او چيز ديگری است و در نتيجه برداشت وی از اسلام چيز ديگر ، و
حتی تلويحا تأييدات قاطع و مكرر حضرت امام ( ره ) در مورد آثار استاد
مطهری را نيز مردود و بی معنی دانسته‏اند .
ولی حقيقت چيز ديگری است ، اسلام نيز مانند هر چيز ديگری متخصصانی‏
دارد و اين متخصصان حق دارند درباره برداشتهای ديگران از اسلام اظهار نظر
كنند ، برخی را قابل قبول و برخی را مردود اعلام نمايند . پيامها و
توصيه‏های حضرت امام ( ره ) درباره آثار استاد مطهری نيز بر همين اساس‏
قابل توجيه است و جوانان ما نبايد فريب سخنان به ظاهر زيبا را بخورند .
اگر اصل فوق مورد قبول طرف مقابل نباشد بحثی با او نمی توان داشت ،
زيرا در اين صورت هر كس هر چه می‏گويد همان اسلام است و كسی حق انتقاد
ندارد ، اما اگر اين اصل مورد قبول طرفداران دكتر باشد می‏گوييم استاد
مطهری به عنوان يكی از متخصصان برجسته اسلام ، درباره آثار آن مرحوم اظهار
نظر كرده

است - و اصلح افراد به اين اظهار نظر بوده زيرا علاوه بر تسلط كم نظير بر
معارف اسلامی ، از معارف غربی نيز آگاهی داشته و به علاوه با خود دكتر
نيز معاشر بوده است - و ضمن برشمردن نقاط مثبت اين آثار ، انتقادات‏
اساسی بر آن وارد كرده است و برداشتهای مرحوم دكتر را نمی توان اسلام‏
ناب به شمار آورد .
ولی همين حقيقت ساده برای برخی قابل قبول نيست و سر آن يا عشق و
محبت شديد به آن مرحوم است ، كه عشاق را با عقل كاری نيست ، و يا عناد
ورزيدن .
ممكن است برای برخی اين سؤال پيش آيد كه چه اصراری به نشان دادن‏
اشتباهات مرحوم دكتر است و اين كار چه ضرورتی دارد ؟ پاسخ - چنانكه‏
استاد شهيد گوشزد كرده‏اند - آن است كه برخی اين نوشته‏ها را وسيله‏ای برای‏
رنسانس اسلامی قرار می‏دهند ، لازم است صحت و سقم آنها آشكار شود تا مورد
سوء استفاده قرار نگيرد . به علاوه گذشته همواره بايد مايه عبرت آينده‏
باشد . حقيقت آن است كه گروه فرقان به اعتراف صريح اعضای آن و آن طور
كه نشريات اين گروه به وضوح نشان می‏دهد به شدت متأثر از آثار مرحوم‏
دكتر بود و البته اين بدان معنی نيست كه اگر فرضا دكتر شريعتی در قيد
حيات بود از اعمال آنها راضی بود ، قطعا از اعمال ننگين آنها اظهار تنفر
می‏كرد خصوصا با علاقه‏ای كه به استاد مطهری داشت ، ولی واقعيت تاريخی‏
همان است كه گفته شد و البته واقعيت تلخی است و ای كاش چنين نمی‏بود .
به هر حال آثار مذكور اين قوه و استعداد را دارد كه چنان گروههايی را
بسازد اگر چه دارای قوه‏ها و استعدادهای مثبت نيز هست ، بستگی دارد به‏
قابليتها و روحيات افرادی كه از آنها استفاده می‏كنند . در اين باب سخن‏
به درازا كشيد ، برگرديم به توضيح درباره ساير بخشهای اين كتاب :
در بخش سوم ، تأثير پذيری برخی روشنفكران مسلمان از فلسفه حسی و
مخالفت آنها با تفكر و تعمق در مسائل ماوراء الطبيعی گوشزد شده و نظرات‏
نويسنده كتاب " راه طی شده " ( مهندس بازرگان ) در اثبات توحيد ،
نقد و بررسی شده است .

بخش چهارم ، نقد استاد شهيد است از تفكرات غلط برخی روشنفكران مانند
بنی‏صدر از رهبری نهضت اسلامی ، و طی آن تنها گروه صلاحيت دار برای رهبری‏
جامعه اسلامی ، روحانيت دانسته شده است .
در بخش پنجم نظرات استاد درباره اقبال لاهوری را می‏خوانيد . بخش ششم‏
بيانگر مبارزه استاد شهيد با تفسير مادی قرآن توسط برخی روشنفكران و
گروههای روشنفكری می‏باشد ، و بخش پايانی كتاب نيز اختصاص دارد به‏
انتقاد استاد از نظريه برخی روشنفكران مسلمان مبنی بر " ماديت تاريخ از
نظر قرآن " .
آنچه از اين كتاب بر می‏آيد آن است كه برخورد استاد مطهری با
روشنفكران مسلمان به نحو حذفی و خصمانه نبوده است بلكه استاد شهيد نقاط
قوت و جنبه‏های مثبت كار آنها را نيز مد نظر قرار داده درباره آنان‏
منصفانه قضاوت می‏كردند . خلاصه نظر استاد درباره روشنفكران مسلمان به نقل‏
از يادداشتهای ايشان پيرامون مسائل مربوط به " حسينيه ارشاد " چنين‏
است :
در حال حاضر خوشبختانه طبقه‏ای نو به وجود آمده‏اند كه از طرفی در فرهنگ‏
جديد غربی پرورش يافته‏اند و از طرف ديگر مطالعات و علائق اسلامی دارند و
اسلام را با معيارهای جديد عرضه می‏دارند و طبعا مورد استقبال نسل جوان كه‏
بالفطره مسلمانند و از طرف ديگر مجذوب معيارهای غربی می‏باشند قرار
می‏گيرند . درباره اين طبقه كه در حال تكثير و افزايش‏اند نيز نظريات‏
افراطی و تفريطی ابراز می‏شود و مكرر نظر مرا در اين موضوع خواسته‏اند .
اين بنده لازم می‏دانم نظر خود را درباره اين موضوع از نظر روابط حسينيه با
اين طبقه ابراز دارم ، زيرا اين طبقه امروز به صورت يك مسأله اجتماعی‏
در آمده‏اند .
من با استفاده از اين طبقه موافق مشروطم . در گذشته مؤسسه حسينيه ارشاد
با پيشنهاد و موافقت اينجانب از وجود اين طبقه استفاده كرده است . اين‏
طبقه می‏توانند حلقه ارتباط فرهنگ غربی و فرهنگ اسلامی واقع شوند ولی‏
مشروط به اينكه برنامه‏هايی كه به وسيله اين طبقه اجرا می‏شود تحت نظارت‏
و

كنترل دقيق افرادی باشد كه در فرهنگ اسلامی پرورش يافته‏اند و در علوم‏
اسلامی اعم از تفسير و فقه و اصول و كلام و فلسفه و ادبيات تخصص يافته‏اند
، و اگر اين نظارت به طور دقيق و جدی صورت نگيرد زيان اين گونه افراد و
برنامه‏هايی كه اجرا می‏كنند از سودش بسی بيشتر است .
همه مطالب كتاب از آثار استاد می‏باشد و چيزی از سوی ويراستار افزوده‏
نشده است ، مأخذ هر بخش نيز در پايان آن ذكر شده است . اميد است اين‏
اثر در هدايت انديشه‏ها به سوی اسلام ناب مفيد و مؤثر باشد .
12 ارديبهشت . 72
اكبر رحمتی

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: