- حيوانات ذرّه بينى
بشر تا حدود 100 سال پيش از وجود حيواناتى كه به چشم ديده نمى شوند، اطلاع درستى نداشت. نخستين كسى كه پرده از روى اين راز برداشت پاستور (1821-1895) شيميدان معروف فرانسوى بود. وى با كمك آزمايش ها و تجسّسات علمى، وجود حيوانات ذرّه بينى را كشف كرد 7
اين دسته از حيوانات با وجود اين كه به تعداد فراوانى در آب و هوا و مكان هاى گوناگون زندگى مى كنند، هرگز با چشم عادى ديده

[86]

نمى شوند; ولى هر گاه يك قطره آب را در زير ميكروسكوپ مورد مطالعه قرار دهيم، تعداد زيادى از اين حيوانات را خواهيم ديد كه در آن شناورند

باكترى ها و ويروس ها

پاره اى از جانداران (باكترى ها) با ميكروسكوپ هاى معمولى كه اجسام را چند هزار مرتبه بزرگ تر نشان مى دهند قابل مشاهده هستند، اما تعداد ديگرى از آنها (ويروس ها) حتى با قوى ترين ميكروسكوپ ها نيز قابل ديدن نيستند و بايد با وسايل مخصوصى به نام «ميكروسكوپ الكترونيكى» از حال آنها باخبر شد!

ابعاد باكترى ها

براى اندازه گيرى باكترى ها، واحد مخصوصى به نام ميكرون را برابر با10001 ميليمتر انتخاب كرده اند. يعنى اگر يك ميليمتر ناچيز را به 1000 قسمت تقسيم كنيم، يك قسمت آن يك ميكرون نام دارد، زيرا باكترى ها به قدرى كوچك هستند كه مقياس هاى معمولى جواب احتياجات ما را درباره محاسبه اندازه حجم و جثّه آنها نمى دهد.

اين مطلب، درست به عكس آن چيزى است كه در مطالعه آسمان ها و كواكب عظيم عالم بالا، با آن رو به رو بوديم، زيرا در آنجا بزرگى مقياس ها ما را به زحمت مى انداخت و در اينجا كوچكى و ناچيزى آن! در آسمان ها به جهت عظمت و بزرگى فوق العاده مقياس ها ناچار شديم از واحدى به نام سال نورى در محاسبه فاصله ها استفاده كنيم و در اينجا، ابعاد باكترى ها از101 ميكرون تا چند ميكرون، فرق مى كند، اما نبايد فراموش كرد كه نيروها و وسايلى كه

[87]

بايد اعمال حياتى را انجام دهند در همين جثّه هاى بسيار كوچك نهفته است!

ما شاءالله از اين زاد و ولد!

داستان توليد مثل در باكترى ها يكى ديگر از اسرار شگفت انگيز جهان بى نهايت كوچك است.

درست است كه باكترى ها هرگز جفت گيرى نمى كنند ولى توليد مثل آنها به سرعت عجيبى از راه تقسيم شدن انجام مى گيرد. به اين ترتيب كه هر باكترى وقتى رشد و نموّ كافى نمود، از وسط، فرورفتگى پيدا كرده و كم كم اين فرورفتگى افزوده مى شود تا اين كه به دو نيم تقسيم مى شود و هر كدام از آن دو، نيز به نوبه خود رشد و نمو كرده و به دو باكترى مستقل ديگر منقسم مى شوند و به همين ترتيب...

در شرائط مناسب، هر باكترى در عرض هر نيم ساعت به اندازه كافى رشد كرده و توليد مثل مى كند. اكنون اگر يك عدد باكترى را در محيط مناسب (شير) قرار دهيم، پس از نيم ساعت، به دو باكترى تقسيم شده و در هر نيم ساعت تعداد آنها دو برابر مى گردد. به اين ترتيب تعداد باكتريهاى به وجود آمده از تقسيم يك باكترى، در 24 ساعت اوّل، بالغ بر 100 هزار ميليارد خواهد شد;8 در حالى كه حجم مجموع باكترى هاى مزبور 100 سانتيمتر مكعب مى باشد.9 حال اگر به همين ترتيب جلو برويم، در 48 ساعت، حجم اين باكترى ها از يك كيلومتر مربع تجاوز كرده و در مدت 2 الى 3 روز (آرى فقط دو سه روز) به مقدار حجم كره زمين افزايش مى يابد! ولى وحشت نكنيد، همانطور كه شرح خواهيم داد شرائط چنين توليد مثلى هرگز فراهم

[88]

نمى شود و هميشه موانعى پيش مى آيد كه توليد مثل آنها را پس از مدّتى متوقف مى سازد.

حساب تصاعدى

بايد دانست كه اين همه افزايش سرسام آور باكترى ها از راه اضافه تصاعدى است كه در هر مرتبه، عدد موجود، دو برابر افزوده مى شود و پيداست كه نبايد آن را با عمل جمع و ضرب معمولى اشتباه كرد.

اينك براى توضيح بيشتر درباره اين كه اضافه تصاعدى با چه سرعت عجيبى پيشروى مى كند، توجه شما را به داستان مخترع شطرنج جلب مى كنيم:

معروف است كه مخترع و طراح شطرنج، وقتى اين بازى معروف را با صفحه 48 خانه اى آن تكميل كرد و به اطلاع شاه وقت رسانيد، شاه در مقابل اين كار، دستور داد جايزه اى به دلخواه او برايش ترتيب دهند. ولى در مقابل اين پيشنهاد، با كمال خونسردى اظهار داشت: من چيزى نمى خواهم ولى همين اندازه شاه دستور دهد كه يك دانه گندم در خانه اول گذاشته و در خانه دوم آن را دو برابر كنند و به همين ترتيب در هر يك از خانه ها تعداد گندم خانه پيشين را دو برابر نمايند. (تعداد گندم هر خانه در همان تعداد ضرب شود.)

شاه ابتدا از چنين پيشنهادى كه ظاهراً خيلى احمقانه و كوچك به نظر مى رسيد، بسيار در شگفت شد، ولى بعداً كه درست حساب كردند، معلوم شد كه نه تنها پيشنهاد او احمقانه نبوده بلكه شايد شاه هم از عهده دادن چنين جايزه هنگفتى عاجز باشد، زيرا اگر چندين كيلومتر مربع زمين را از گندم پر مى كردند، خواسته او بر آورده نمى شد!

[89]

شما هم اگر در اين موضوع ترديد داريد، هم اكنون حساب كنيد. يعنى عدد يك را 48 مرتبه به صورت زير دو برابر كنيد. ملاحظه خواهيد كرد كه سر به عدد سرسام آورى مى زند!!

...ـ256ـ...16ـ8ـ4ـ2ـ1

كنترل توليدمثل

ولى با وجود اين نبايد فراموش كرد كه اين زاد و ولد عجيب فقط در صورت وجود شرائط مساعد و نبودن موانع، امكان پذير مى باشد و نه در شرائط عادى كه موانع زيادى در سر راه وجود دارد و نبايد كلمه هر گاه و اگر را كه در ابتداى محاسبه گفته شد از ياد برد.

از جمله اين موانع و عوامل نابود كننده، بايد خود باكترى ها را برشمرد، زيرا باكترى ها، خود بزرگ ترين دشمن خود بوده و به دست خود وسيله نابودى خويش را فراهم مى سازند!!

اين ميكروب ها چه قدر مفيدند؟!

ساختمان بدن باكترى ها به گونه اى اسرارآميز، از قسمتى آب و املاح مختلف تشكيل شده است و نيز فعاليت هاى حياتى مخصوصاً تغذيه و تنفس از نكات اسرارآميز ديگرى هستند كه شايان دقت و مطالعه است.

آرى تمام اين مسايل در وجود جاندارى كه سر تا پاى آن10001 ميليمتر و يا كمتر مى باشد، نهفته است! ولى آنچه بيشتر از نظر بحث هاى ويژه ما قابل توجه مى باشد، اين است كه بدانيم اين دسته از جانداران ناديدنى كه به نام باكترى ها خوانده مى شوند، چه كاره هستند و چه نقشى دارند؟ فايده و آثار وجودى آنها چيست؟ و

[90]

سرانجام فعاليت هاى حياتى و انرژى آنها در چه راهى صرف مى شود؟! در پاسخ اين سئوالات بايد گفت:

باكترى ها دو دسته اند: بى آزار و با آزار. اما اگر تعجب نكنيد هر دو دسته از خدمتگزاران صميمى و واقعى ما هستند:اگر ترديد داريد به نكات زير توجه فرماييد.

خدمتگزاران نامرئى

باكترى هاى بى آزار، شب و روز در تلاش و كوشش هستند تا خدمات شايانى به انسان ها و ساير جانداران كنند و نتايج كوشش هاى خستگى ناپذير خود را به رايگان تقديم ديگران مى نمايند.10 راستى اگر اين همه فضولات، مدفوعات و لاشه هاى حيوانات مرده بر روى هم انباشته مى شد و به همان صورت باقى مى ماند، در آن وقت، سطح زمين چه حالت تنفّرآميز و غير قابل زندگى به خود مى گرفت؟!

به علاوه اين همه حيوانات و نباتات كه به جان مواد حياتى از قبيل: ازت، هيدروژن، اكسيژن و... افتاده اند، قاعدتاً مى بايست در عرض مدتى نه چندان طولانى، سرتاسر جهان جانداران را قحطى فرا بگيرد و سرانجام زندگى همه جانداران دستخوش فنا و نيستى گردد. اينجاست كه موقعيت حساس و خدمات گرانبهاى باكترى ها درست روشن مى شود و انسان در مى يابد كه ادامه زندگى پر ماجراى او تا چه اندازه مرهون اين موجودات نامرئى مى باشد و در پشت پرده ظواهر، چه علل و عواملى، چرخ هاى عظيم زندگى را به گردش در مى آورند؟!

آرى همين باكترى هاى نامرئى، اين دو مشكل مهم زندگى را حل مى كنند و با تمام نيرو براى تأمين مواد حياتى مورد احتياج جانداران،

[91]

از همان مدفوعات و لاشه هاى فاسد استفاده مى نمايند. يعنى باكترى ها، فضولات، كثافات و لاشه هاى حيوانات را از صورت فعلى آن در آورده و آنها را در آزمايشگاههاى طبيعى خود تجزيه و تبديل به مواد حياتى (از قبيل كربن، ازت، هيدروژن و اكسيژن) مى كنند.

به اين وسيله هم مواد فاسد و مزاحم را از بينبرده و هم جاى مواد حياتى مصرف شده را پر مى كنند. به راستى باكترى ها چه مأموريت طاقت فرسا و اسرارآميزى به عهده دارند؟!

روى اين حساب، هميشه مواد حياتى از يك طرف در اثر وجود جانداران نابود شده و رو به كاهش مى گذارد و دوباره از طرف ديگر، تحت سازمان مجهّزى، ساخته و تحويل داده مى شود. در واقع هميشه مواد حياتى زمين به اندازه معين موجود مى باشد، ولى در هر حال نبايد فراموش كرد كه قهرمان اين صحنه شگفت انگيز، همان باكترى هايى هستند كه ما هيچوقت آنها را نمى بينيم.

ميكروب هاى زيانبخش

دسته ديگر، باكترى ها هستند كه وجودشان مضر بوده و توليد امراض گوناگون مى كنند و هنگامى كه اسم ميكروب برده مى شود، نظر محدود ما بيشتر متوجه آنها مى شود.

ميكروب ها داراى انواع مختلف بوده و هر نوعى از آنها بيمارى مخصوصى را توليد مى كنند كه به نام همان مرض خوانده مى شوند، مانند ميكروب وبا، ميكروب حصبه، ميكروب سل و...

انواع ميكروب ها در هوا و غذاهاى فاسد و مكان هاى كثيف زندگى مى كنند و با وسايل گوناگون از راه منافذ بدن، وارد كشور تن

[92]

انسان و ساير حيوانات مى گردند و در صورت مساعد بودن بدن حيوان اگر مانعى نباشد به سرعت رشد و توليد مثل كرده و آن را به مرض مبتلا مى كنند، ولى خوشبختانه در ساختمان بدن حيوانات، اين خطر بزرگ پيش بينى شده و وسايل و نيروهاى دفاعى مجهزى كه هميشه به حالت آماده باش هستند در آنها آفريده شده است و به اين وسيله به طور طبيعى، قسمت مهم فعاليت هاى ميكروب ها متوقف مانده است.

نبرد خونين در كشور تن

هنگامى كه تعدادى ميكروب از راه خراشيدگى يا آب و غذا وارد كشور تن مى شوند.(1) با استفاده از مواد بدن شروع به تكثير كرده، به چابكى تمام، فعاليت و پيشروى مى كنند; ولى ديرى نمى پايد كه نيروهاى مسلّح بدن پيشروى آنان را متوقف مى سازند گلبولهاى سفيد، اين سربازان مدافع و نيروهاى مسلح كه به تعداد زيادى در خون شناورند وقتى كه از ورود دشمن باخبر مى شوند، به سرعت به نقطه مورد تجاوز دشمن، حمله آورده و با سلاح هاى نابود كننده اى كه در اختيار دارند متجاوزين را نابود مى كنند.

اين مدافعين سيّار تا پاى جان از كشور عزيز خود دفاع كرده و در اين نبرد خونين، جانبازى و از خودگذشتگى نشان مى دهند.

ــــــــــــــــــــــــــــ
1- البته بايد به اين نكته توجه داشت كه اگر ميكرب ها مستقيماً وارد خون نگردند، عوامل دفاعى در اثر خاصيتى كه دارند از ديواره عروق(مجارى خون) خارج شده و متجاوزين را احاطه مى كنند و به اين وسيله نيزاز پيشروى و فعاليت ميكروب ها جلوگيرى مى نمايند.

[93]

ميكروب خورى

وقتى كه اولين دسته مدافعين (گلبول هاى سفيد سيّار) به نقطه مورد تجاوز حاضر مى شوند، ابتدا شروع به ميكروب خورى كرده و دشمنان را به دستگاه هاى هاضمه بدن خود هدايت نموده و آنها را در خود هضم مى كنند.

گلبول هاى سفيد كه پيكر آنها لزج مى باشد و يك حالت كشدارى دارند، هنگام حمله به يك ميكروب از يك طرف بدن، استطاله (دراز شدن) پيدا كرده، حلقه وار ميكروب را در بر مى گيرند و سپس به تحليل مى برند!

سمپاشى و داروسازى

گلبول هاى سفيد تنها به ميكروب خورى اكتفا نكرده و موادى از خود ترشح مى كنند كه در نابود شدن ميكروب ها تأثير فراوانى دارد.(1) و از اينجاست كه براى مبارزه با امراض، از خاصيت ضد سم سازى گلبول هاى سفيد استفاده شده و واكسن و سرم تهيه مى كنند.

واكسن يا مايه كوبى براى جلوگيرى از ابتلا به بيمارى است كه ابتدا مقدارى از ميكروبِ ضعيف شدهِ بيمارىِ مورد نظر را به بدن تزريق كرده و يك بيمارى ضعيف در بدن توليد مى كنند و همين باعث مى شود كه گلبول هاى سفيد به فعاليت پرداخته و در مقابل بيمارى شديد احتمالى آينده مقاومت كرده و بدن را از ابتلا به آن بيمارى حفظ كنند.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: